In onze gemeente kan de ziekenzalving bediend en ontvangen worden. Als lid van een protestantse gemeente klinkt dit misschien vreemd in de oren. We zijn niet vertrouwd met dit ritueel, want het is toch een katholiek sacrament? Toch wordt het ook steeds meer toegepast in de Protestantse Kerk van Nederland. In het Dienstboek, een proeve, deel II, voor de PKN zijn hier dertig bladzijden aan gewijd, over achtergrond, Bijbelse onderbouwing en liturgieën.
Bijbel
Zalven klinkt in Psalm 23: ‘Gij zalft mijn hoofd met de olie van uw vrede …’ (NLB 23: 3). Koning David (1 Samuël 16: 1- 13) en de profeet Elisa (1 Koningen 19:16-19) worden beiden met olie gezalfd.
Olie dringt door in de huid, zoals Gods Geest doordringt in harten en hoofden, opdat koningen, profeten en priesters hun taken verantwoordelijk en met wijsheid zullen uitvoeren. Zalving is geen verzekering tot succes, zie het verhaal van de jaloers geworden (1 Samuël 18) en toch gezalfde koning Saul (1 Samuël 10:1). Het is dus geen magie!
Jezus’ leerlingen zalfden veel zieken met olie en genazen hen (Marcus 6, 13b). De barmhartige Samaritaan verzorgde de wonden van een zwaargewonde ‘…met olie en wijn’ (Lucas 10:34). En Jacobus schrijft in zijn brief expliciet in hoofdstuk 5:14: ‘Laat iemand die ziek is de oudsten van de gemeente bij zich roepen; laten ze voor hem bidden en hem met olie zalven in de naam van de Heer.' Deze teksten en verhalen geven pastorale kansen en mogelijkheden.
Zalving van de stervende of ziekenzalving?
Ziekenzalving is vanouds bekend in de Oosters-Orthodoxe kerken en in de westerse Rooms-Katholieke kerk. In de westerse kerk verschoof de betekenis. Mede beïnvloed door de angst voor de dodelijke ziekte de pest werd de verbinding met lichamelijk welzijn losser. Hierdoor werd aan het einde van de Middeleeuwen dit sacrament alleen bediend aan stervenden. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1962 – 1965) wordt bewust over het sacrament der zieken gesproken, dus niet der stervenden.
Een praktijkvoorbeeld uit den lande
Hij heeft een ernstige vorm van darmkanker en nog enkele maanden te leven. Hij ‘wil’ er niet aan. De Geestelijk Verzorger van het ziekenhuis wijst op de mogelijkheid van ziekenzalving. Die kan hem en zijn gezin helpen de werkelijkheid onder ogen te zien. Enkele maanden later besluit hij die toch te willen ontvangen met familie en dierbaren om zijn rolstoel heen. Na een welkomstwoord en het luisteren naar een lied over Gods trouw, vertelt de pastor wat er gaat gebeuren en spreekt een gebed uit. De zieke man leest twee korte brieven voor. Over de trouw en liefde van zijn vrouw en een brief waarin hij zijn kinderen en nog levende moeder dankt en vergeving vraagt voor wat niet goed ging. Hij verwoordt nu wat anders niet gezegd zou zijn. Na enkele luisterliederen bedient de pastor de ziekenzalving ‘…tot versterking en troost, voor dit moment en voor alles wat nog komen moet’. Hij zalft zijn handen voor al zijn werk, en het voorhoofd voor al zijn denken. Mensen kussen hem, het woord ‘vrede’ klinkt.
In dit voorbeeld wordt daarna de maaltijd van de Heer gevierd. Het brood heeft hijzelf gebakken, zijn oude hobby. Brood en wijn worden gedeeld, er wordt gezongen. Hij bedankt de aanwezigen. Later noemt hij deze middag: ‘…de hemel en aarde werden een moment met elkaar verbonden, God was heel dicht bij ons. Ik wist dat wel, maar nu ervoer ik het ook.’ Een half jaar later sterft hij. Met deze herinnering kunnen zijn dierbaren verder. Medische, psychische en gelovige zorg beconcurreren elkaar niet, maar versterken elkaar.
Verscholen in het woord Christus
Christus betekent gezalfde, zalf heelt wonden. Christus heelt de wonden van de ziel. Ziekenzalving, een heilzame weg om te gaan.
Cor Baljeu
